Steeds meer scholen gaan bezig met het verduurzamen van hun school, door bijvoorbeeld workshops, challenges en gastlessen. Maar naast de inhoud van de lessen, biedt de omgeving waarin je hiermee aan de slag gaat ook een enorme kans. De school als gebouw kan ervoor zorgen dat er niet alleen geleerd wordt in het gebouw, maar ook van het gebouw. Hoe kunnen we het schoolgebouw en de schoolomgeving inzetten om een abstract begrip als duurzaamheid een praktisch invulling geven voor leerlingen? Deze vraag stond centraal bij het symposium ‘De school als leeromgeving voor duurzaamheid’ in Museum-Omniversum op 22 maart, georganiseerd door Milieu-educatie Den Haag.
Gebruik kennis over gedrag en ga met elkaar in gesprek
Duurzaamheid kan een abstract begrip zijn voor leerlingen en docenten. Er zijn immers allerlei onderwerpen waar je op in kan zetten, zoals lesmateriaal over de circulaire economie, afvalscheiding op school, duurzame en gezonde voeding, het klimaat of toch een veilige en sociale omgeving? Duurzaamheid gaat niet over één van deze onderwerpen maar over allemaal en nog veel meer. Om leerlingen een integraal beeld van een duurzame samenleving en hun eigen rol hierin mee te geven, kan een school op verschillende onderwerpen inzetten en leerlingen leren om verbanden te zien tussen verschillende aspecten van duurzaamheid. Niet alleen in het lesmateriaal, maar ook in de sociale en fysieke omgeving waar ze leren en leven.
Wanneer je in wilt zetten op een duurzaam schoolgebouw die ook als leermiddel dient, gaat het dus niet alleen om technologische ontwikkelingen toepassen. De rol van gedrag moet je daarom niet onderschatten, aldus Jeroen Paas die vanuit SME sprak. Het halen van bijvoorbeeld hoge energielabels is mooi, maar het werkelijke energiegebruik tussen een hoog en laag label verschilt vaak amper in deze voorbeelden. De oorzaak blijkt simpel: gedrag. Je kan immers nog zo’n energiezuinig pand hebben, maar als je de deur en ramen open laat staan dan zie je daar weinig van terug.En omgekeerd moet een gebouw ook de warmte kwijt kunnen: als je alles afsluit en al de kinderen produceren warmte, dan is dat geen prettige omgeving. Je hebt dus niet alleen kennis nodig van gedrag, maar je zult de gebruikers ook bij het ontwerp moeten betrekken zodat het aansluit bij het doel van het gebouw. Je wilt niet alleen een gebouw dat technisch gezien duurzaam is, maar één die in de praktijk tot duurzaam gedrag en een fijne leefomgeving leidt. Dit biedt een kans om een terugkerend gesprek over te voeren, zodat de leerlingen en docenten continu in gesprek blijven over de verduurzaming van het pand en hun rol hierin.
Inzichten vanuit de praktijk
Hoe ziet dit proces er in de praktijk uit? Daan Bruggink van ORGA architecten vertelde hoe de bassischool De Verwondering in Almere een radicaal duurzaam schoolgebouw is geworden, waar vormen en kenmerken van de natuur geïntegreerd zijn in het gebouw. Het werken met hout legt CO2 langjarig vast en het kan op een gegeven moment teruggegeven worden aan de natuur. Maar daar houdt het niet op: het is in samenspraak met de omgeving en de gebruikers ontworpen. Het gebouw verbindt binnen en buiten natuurlijk met elkaar, zodat docenten en leerlingen niet alleen in een duurzaam gebouw zitten, maar daadwerkelijk zicht hebben op groen. Er is ook een openluchtlokaal te vinden, wat weer mogelijkheden biedt voor andere pedagogische methoden zoals buitenlessen. Dit voorbeeld illustreert dat onderwerpen als materiaalgebruik, maar ook het bevorderen van concentratie en ontspanning, heel natuurlijk samen kunnen gaan.
Ook Arcadis is al een tijd bezig met het ontwerpen van scholen als duurzame leefomgeving. Vanuit deze ervaring pleitte Eke Schins in het panel voor het belang van samenwerking met andere partijen. Wanneer processen niet gestandaardiseerd worden, heb je het risico dat verschillende systemen niet op elkaar aansluiten. Door processen en technieken wel te standaardiseren, kunnen betere schoolgebouwen gemaakt worden met ieder een eigen ontwerp en stijl. Om dit verder te ontwikkelen wordt er op dit moment een Groeifonds aanvraag ingediend rondom dit onderwerp.De wereld van bouw en onderwijs hebben elkaar de afgelopen jaren steeds meer gevonden. Om de groei van duurzame scholen waarin leerlingen en docenten leren van de school zelf te bevorderen, hopen we dat dit de komende jaren met onderzoek en nieuwe samenwerkingen alleen maar toeneemt.
Wil je nu al aan de slag met deze aanpak waarbij de school een leeromgeving wordt voor duurzaamheid? Meld je dan aan bij Eco-Schools, waar je als school alle tools krijgt om je school te verduurzamen - van omgeving tot curriculum. En bovenal met de actieve rol van de leerlingen die helpen hun school te verduurzamen.
Hak van Nispen tot Pannerden
