Zoals bij veel gemeentes is ook in Noordwijk energiearmoede de afgelopen jaren een groeiend probleem geworden, waarbij steeds meer huishoudens moeite hebben om hun energierekening te betalen. Om deze uitdaging aan te pakken, heeft de gemeente samen met SME een energiearmoedetraject opgezet. Dit traject omvat de inzet van energiecoaches en de distributie van energieboxen aan kwetsbare huishoudens.
In dit interview vertelt Julian Spierenburg van gemeente Noordwijk over de aanpak. Welke doelstellingen heeft de gemeente gesteld? Hoe dragen coaches bij aan duurzame gedragsverandering, en waarom is het lokale netwerk zo belangrijk?
Elke gemeente heeft weer een unieke situatie rondom energiearmoede. Hoe ziet de gemeente Noordwijk eruit op dit vlak: hoe was de situatie destijds en waar lagen de grootste uitdagingen?
Voordat energiearmoede het onderwerp van gesprek werd hadden we al actieve energiecoaches in de gemeente. Het verschil met de situatie waar we nu in zitten is dat inwoners daadwerkelijk hun rekening niet kunnen betalen, terwijl de gesprekken met de coaches voorheen altijd preventief waren. Nu is er dus echt een groeiende noodzaak om de inwoners te helpen met hun energierekening. De prijzen zijn afgelopen najaar zo explosief gestegen dat sommige huishoudens nauwelijks geld overhouden om zichzelf te voorzien van de basisbehoeften. In enkele gevallen leidt dat tot schrijnende thuissituaties en dat willen we absoluut voorkomen.
Dat klinkt vrij urgent. Hoeveel mensen leefden er ongeveer in energiearmoede toen het traject startte?
Dat is best lastig om te beantwoorden, want niet iedereen meldt zich bij de gemeente als ze financiële problemen hebben. Gelukkig hebben wij een instantie in de gemeente waar bewoners zich voorheen ook al konden melden als ze uitkeringsgerechtigd zijn bijvoorbeeld. Dit zorgde ervoor dat we een groot deel van onze doelgroep al in kaart hadden, doordat we nauw contact met hen hebben. In Noordwijk ging het destijds om plus minus 1600 huishoudens die in aanmerking kwamen voor een energietoeslag.
Het waarom is helder. Wat zijn vervolgens de belangrijkste doelstellingen van het energiearmoedetraject in de gemeente Noordwijk en hoe heeft de gemeente deze vastgesteld?
De doelstelling is om inwoners zo goed mogelijk te ondersteunen met het betalen van hun rekening en het verduurzamen van hun huis met de middelen die we beschikbaar hebben. In deze doelstelling hebben we dus bewust het duurzame aspect gecombineerd met een aanpak die het welzijn van de inwoners vergroot.
Het is niet realistisch om te verwachten dat alle geschatte 1600 huishoudens ook daadwerkelijk een afspraak zullen maken voor een adviesgesprek. Een harde doelstelling die we onszelf daarom vooraf gesteld hebben is het verdelen van 800 tot 1000 van de 1200 ingekochte energieboxen. De resterende boxen worden verdeeld onder andere huishoudens die in eerste instantie net niet in aanmerking kwamen voor ons energiearmoedetraject.
Welke stappen neemt de gemeente dan concreet binnen het energiearmoedetraject om huishoudens met energiearmoede te ondersteunen op het gebied van duurzaamheid en welzijn?
De bewoners plannen een gesprek in met een energiecoach wanneer ze een energiebox aanvragen. De coach geeft de bewoners vervolgens adviezen gebaseerd op de manier waarop de bewoners met hun apparaten in huis omgaan. Deze adviezen kunnen opgevolgd worden met behulp van de producten uit de energiebox die ze van de coaches krijgen. Deze boxen bestaan uit verschillende producten die de gemeente aangekocht heeft van lokale ondernemers en bouwmarkten. De gekozen ondernemingen hebben geen landelijk hoofdkantoor waar alle omzet naartoe gaat, daar hebben we heel specifiek naar gekeken, zodat het geld in de gemeente blijft circuleren.
"Door deze aanpak willen we ook op de lange termijn kennis en bewustzijn creëren bij de bewoners zodat ze niet alleen nu, maar ook in de toekomst op een duurzame manier kijken naar hun energieverbruik. We zetten in op langdurige gedragsverandering, naast het verlichten van de financiële lasten die ze nu ervaren."
De energiecoaches sturen op duurzame gedragsverandering. Wat zijn de belangrijkste rollen en verantwoordelijkheden van energiecoaches binnen het energiearmoedetraject in Noordwijk? Wat maakt hun aanpak effectief voor dit doel?
De energiecoaches zijn heel effectief omdat ze door hun persoonlijke benadering een vertrouwensband creëren met de bewoners. Hierdoor zijn de bewoners sneller geneigd om de gegeven adviezen ook daadwerkelijk op te volgen. Die vertrouwensband is niet alleen fijn voor de bewoner, maar ook fijn voor de gemeente. Een energiecoach komt op bezoek namens de gemeente. Hierdoor krijgen we ook een unieke kans om in contact te komen met bewoners waarbij dat niet altijd vanzelfsprekend is. We houden een kort lijntje met de coaches, zodat we hun ervaringen ook weer kunnen gebruiken om als gemeente van te leren, zowel op gebied van duurzaamheid als welzijn.
SME legt in het opleiden van de energiecoaches de prioriteit bij persoonlijk contact en fysieke bijeenkomsten. Wat is volgens jullie de waarde van deze aanpak?
Op de terugkombijeenkomsten wordt er gelachen en bijgepraat. Het is leuk voor de coaches en betrokkenen om elkaar weer te zien, maar het is ook fijn om kennis onderling uit te wisselen. Coaches kunnen zo hun ervaringen delen en daar ook van leren. Onze wethouder is ook erg betrokken bij de energiecoaches en vindt altijd wel een mogelijkheid om ook aanwezig te zijn op deze bijeenkomsten. Vanuit de coaches merken we dat die momenten heel erg gewaardeerd worden. We zien en horen ook van andere gemeenten dat zij veel meer moeite hebben met het vinden en behouden van hun coaches, dus die terugkombijeenkomsten zijn echt wel belangrijk voor ons. Dat persoonlijke contact en de fysieke opleidingen zijn ook grotendeels de reden dat de gemeente voor SME als partij heeft gekozen om dit traject te ondersteunen.
Hoe staat de situatie er nu voor? Is Gemeente Noordwijk tegen uitdagingen of obstakels aangelopen, en hoe zijn deze aangepakt?
Het realiseren van de energieboxregeling bleek een grote uitdaging te zijn. Intern moest de gemeente beslissen of energiearmoede onder ‘duurzaamheid’ of ‘welzijn’ valt, terwijl deze aanpak eigenlijk over allebei de thema’s gaat. Een andere uitdaging waren de grote aanbestedingen die nodig waren om de energieboxen samen te stellen. Grote aanbestedingen kunnen erg lastig zijn en waren in dit geval ook heel erg tijdrovend omdat de gemeente destijds met meerdere partijen in gesprek was over grote bedragen en dus ook een aanzienlijke afname van hun voorraad. Het gevolg van deze obstakels was dat het traject in de beginfase al vertraging opliep. Hierdoor konden we de bewoners in de koudste maanden met de hoogste verbruikskosten nog niet ondersteunen.
We zijn namelijk in februari gestart en hebben 400 van de 1200 ingekochte energieboxen kunnen verspreiden onder de bewoners. Naar eigen zeggen zijn we daar tevreden mee, vooral met het oog op de komende winter, waarin we verwachten nog 400 tot 600 boxen te kunnen verspreiden. Verder horen we van de coaches ook veel ervaringen over hun gesprekken met de bewoners, want het gaat natuurlijk niet alleen om de boxes.
"Veel coaches zijn enthousiast over de bijdrage die ze leveren en het effect dat hun adviezen hebben op de bewoners."
Wat zijn de belangrijkste lessen die de gemeente Noordwijk heeft geleerd tijdens het energiearmoedetraject en welke aanbevelingen zou je doen aan andere gemeenten die soortgelijke initiatieven willen starten?
Dat hangt ervan af over welke middelen een gemeente beschikt. Als er bijvoorbeeld geen overzicht is van de doelgroep en welke huishoudens je als gemeente aan kunt gaan schrijven voor een energiearmoedetraject staat je een gigantische klus te wachten. Een gedegen voorbereiding is denk ik het belangrijkste in aanloop naar een vergelijkbaar traject. Doe onderzoek naar welke lokale partijen een rol spelen op het gebied van duurzaamheid of welzijn, of partijen die bijvoorbeeld iets kunnen leveren in de uitvoering. Zoek hier nauw contact mee en zie elkaar als samenwerkingspartners.
Imke Tegels
