Participatie kan een behulpzaam instrument zijn om bewoners te betrekken, de verbindingen in de buurt te versterken en een gedragen plan vorm te geven. Maar er zit ook een risico aan: participatie kan de ongelijkheid binnen wijken en tussen wijken versterken.
Gelukkig zijn er mogelijkheden om dit te mitigeren, wanneer je je hier als gemeente bewust van bent en actief acties onderneemt om dit te voorkomen. In dit artikel leggen we uit hoe wij hier binnen onze participatieprojecten rekening mee houden
Ongelijkheid binnen de wijk: zorg voor toegankelijk taalgebruik en maak een keuze over wie wanneer mag meebeslissen
Een wijkuitvoeringsplan waarin veel onzekerheid zit; de keuze om voor geothermie of toch een andere warmtebron te gaan; een besluit nemen over een warmteontwikkeling dat pas over een paar jaar gaat spelen: participatietrajecten vragen bewoners vaak om over ingewikkelde zaken mee te praten.
Wanneer ingewikkelde onderwerpen worden behandeld in het participatietraject, kan het een drempel zijn voor bijvoorbeeld praktisch geschoolden om mee te doen. Die drempel is lager voor bewoners die bijvoorbeeld vanuit hun studie of werk meer theoretisch denken, en/of mogelijk al meer bekend zijn met een thema zoals energietransitie of dat zich sneller eigen maken.
Dit zijn vaak ook de mensen die veelal een hogere sociaaleconomische positie hebben. Wanneer het doel van de gemeente is zoveel mogelijk bewoners te betrekken, zal er nadrukkelijk werk moeten worden gemaakt van een vertaalslag van de complexe onderwerpen. Denk hierbij aan communicatie met toegankelijk en helder taalgebruik, maar ook aan informatie dat digitaal én analoog toegankelijk is.
Naast de vertaalslag van de informatie, zal de gemeente ook soms de keuze moeten maken dat sommige materie te complex is om over te laten aan bewoners. Een technisch bureau kan nu eenmaal een betere onderbouwing geven voor bijvoorbeeld de meest optimale ligging van een warmteleidingnet. Door deze vraag niet bij bewoners te leggen, voorkom je dat maar een zeer kleine groep er actief over mee kan praten.
Is een groep moeilijk te bereiken, of betrekken wij hen onvoldoende?
Een ander risico is dat deelnemers aan de participatiegroep geen afspiegeling zijn van de wijk. Het zijn de usual suspects die al geïnteresseerd zijn in het onderwerp. Of zij die een specifiek eigenbelang hebben rondom dit onderwerp. De zogenoemde ‘moeilijk bereikbare groepen’ uit de wijk zijn afwezig, vanwege onder andere taalproblemen, andere prioriteiten in het leven en/of wantrouwen richting de overheid. Tegelijkertijd willen we de vraag stellen: zijn die groepen moeilijk bereikbaar, of doen we als gemeenten niet genoeg moeite om hen actief te betrekken? Wanneer je de verwachting hebt dat elke bewoner uit elke groep in de wijk op dezelfde manier snel aangehaakt zal raken, kom je van een koude kermis thuis. Maar het is een investering die je als gemeente moet maken om een diverse afspiegeling van je wijk aan tafel te krijgen, en zo dus ook een beter participatietraject te hebben waarbij meerdere belangen gewaarborgd zijn.
Hiervoor kunnen prikkelende werkvormen en communicatie worden ingezet die SME op andere plekken al meermaals succesvol heeft toegepast! Denk aan een energiequiz, energiebesparingswedstrijden, interactieve inloopmiddagen- en avonden of stands op buurtmarkten, waar je weer op een hele andere manier met bewoners in gesprek raakt en ze kan uitnodigen om mee te denken. We hebben geen ‘one size fits all’ maar kijken per wijk hoe we iedereen kunnen.
Ongelijkheid tussen wijken: geslaagde participatie in de wijk die duurzame projecten het meest nodig heeft, blijft uit
De verschillende sociaaleconomische posities van bewoners binnen de wijk, kan ook effect hebben op ongelijkheid tussen wijken. Veelal zie je dat in buurten met bewoners met een meer theoretische opleiding en hoger inkomen het animo groter is voor participatie dan in wijken met bewoners met praktische scholing en lagere inkomens. In die eerst genoemde wijken komen mooie projecten van de grond. In die laatstgenoemde wijken zal de gemeente vaak een grotere rol moeten blijven spelen, wanneer de tijd en capaciteit die inwoners kunnen missen om te participeren simpelweg kleiner is.
Het is niet realistisch te verwachten dat mensen die elke maand financieel gezien de eindjes aan elkaar moeten knopen, uit eigen beweging een speeltuin gaan ontwikkelen. En toch wordt een wijk zoals die al sneller als ‘uitdagend’ bestempeld, terwijl dit niks zegt over de motivatie die bewoners hebben om mee te participeren. Maar je kan als gemeente wel actief hen de hand reiken om mee te doen. Wanneer de gemeente alle wijken op dezelfde manier behandeld, zal de ongelijkheid tussen wijken met meer en minder welvarende bewoners groter worden.
In de welvarende wijken wordt dan nóg meer groen gerealiseerd dan er al was, in de versteende, armere buurten blijft verandering uit. Het lijkt dan alsof er succesvolle participatietrajecten zijn in de welvarende wijken, terwijl onder aan de streep de ongelijkheid onderling groter wordt en er in de buurten die een duurzame interventie het meest nodig hebben weinig verandert.
Een ander voorbeeld waar je dit terug ziet, is bij energiecoöperaties voor elektriciteit en in toenemende mate ook voor warmte. Deze initiatieven zijn om toe te juichen: ze resulteren in energieonafhankelijkheid en lagere energietarieven. Tegelijkertijd kost het opzetten van een coöperatie veel tijd en inzet van bewoners. Als deze coöperaties alleen in welvarendere buurten tot stand komen, resulteert dit in lage energieprijzen in buurten die het relatief beter kunnen betalen. Daarmee vergeleken hebben bewoners in wijken die het lastiger redden dan hogere energieprijzen.
Zelf aan de slag met eerlijke participatie?
Wij blijven ons inzetten voor participatie waardoor de samenleving duurzamer én eerlijker wordt. Wil je zelf starten met een participatietraject en zoek je een partij die van participatie een feestje wilt maken, maar tegelijkertijd er een realistisch kijk op heeft door risico’s mee te nemen? Neem contact met ons op!
Edo van Baars
