Coco is onze collega en heeft een achtergrond in de psychologie en gedragsverandering. We vroegen haar naar de uitdagingen in de energietransitie en hoe het gedrag van mensen hier een grote rol inspeelt. Meer weten? Lees verder!
Waarom is de energietransitie volgens jou zo’n grote uitdaging?
Iedereen in Nederland krijgt te maken met de energietransitie. “De doelen die gemeenten moeten behalen, zijn in mijn ogen alleen te bereiken wanneer iedereen meedoet.” Wat het een uitdaging maakt is dat er naast technische oplossingen, ook mensenwerk nodig is. Tussen mensen bestaan er veel verschillen, wat ervoor zorgt dat er niet één aanpak mogelijk is. Dat vraagt om maatwerk en kost dus veel tijd en energie.
Welke verschillen tussen mensen bedoel je precies?
Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen tussen woning-eigenaren en niet-woning eigenaren in wat ze zelf aan hun woning kunnen doen. Daarnaast zijn er mensen die wel bereidwillig zijn, maar het gewoon niet kunnen betalen. Anderzijds zijn er ook mensen die niet in klimaatverandering geloven of de urgentie er (nog) niet van inzien. Vragen zoals: ‘waarom houden we ons wel bezig met de energietransitie, maar voeren we geen vliegbelasting in?’ of ‘waarom worden bedrijven, die voor de meeste uitstoot zorgen, niet meegenomen in de aanpak?’. “We kunnen achteraf pas zeggen wat de beste oplossing is, maar daar kunnen we niet op wachten. We moeten nu actie ondernemen om onze uitstoot te verminderen, want we hebben nog maar beperkt de tijd.”
Waarom speelt het gedrag van mensen een grote rol in de energietransitie?
Met elke verandering heb je met mensen te maken en daardoor automatisch ook met hun gedrag. Welke keuzes we maken en wat we doen vindt voor 80-90% plaats in ons onderbewustzijn. We zijn veel minder rationeel dan we denken. Daarnaast speelt de omgeving een grote rol in ons gedrag. Niet alleen de fysieke omgeving, maar ook onze sociale omgeving, zoals ‘wat doen andere mensen in mijn omgeving?’
Gemeenten zijn aan zet om per wijk te onderzoeken welke alternatieven voor aardgas passend zijn, maar ze hebben wel mensen nodig die hierin meegaan en bereid zijn actie te ondernemen. Wanneer mensen weerstand bieden, is het belangrijk om te weten waarom mensen dit gedrag vertonen en hoe je hiermee omgaat.
Wat voor weerstand kom jij bij mensen tegen?
In de gedragswetenschap herkennen we drie typen weerstand: reactance, scepticisme en inertia. Ik zie dat bij de mensen die ik spreek deze drie typen allemaal aanwezig zijn. Vaak hebben mensen zelfs meerdere vormen van weerstand. Zowel bij reactance als bij scepticisme kan de oorzaak van de weerstand ook komen door wie de boodschap verkondigd wordt, bijvoorbeeld de gemeente. Wanneer bewoners in het verleden een nare ervaring met de gemeente hebben gehad, kan deze weerstand optreden. Ook is een gemeente soms een instantie die voor mensen ver van hun afstaat of juist één die zij wantrouwen. De inhoud van de boodschap doet er dan weinig toe, er is weerstand puur om het feit dat het vanuit de gemeente komt. Het kan dan helpen om de communicatie via iemand vanuit dezelfde doelgroep te laten lopen. “Je neemt eerder iets aan van iemand die op jou lijkt of tot je eigen netwerk behoort.”
Wat zie jij tot nu toe terugkomen in de aanpak van gemeenten op het gebied van gedragsverandering?
Ik zie dat door de coronacrisis er meer aandacht is gekomen voor menselijk gedrag. Ik zie ook dat overheidsinstanties behoefte hebben aan gedragsexperts, want deze kennis is voor het opstellen van ieder beleid belangrijk. “Als je begrijpt wat mensen beweegt, wat hen motiveert, maar ook wat hen tegenhoudt, kan je dit inzetten om gedrag te veranderen.”
Ik zie ook dat steeds meer gemeenten het belang inzien van participatie. Toch mis ik daarin wel vaak de kennis van menselijk gedrag. Participatie gaat verder dan het organiseren van één bewonersavond. Mensen moeten echt de kans en ruimte krijgen om mee te bepalen en het gevoel krijgen dat ze een keuze hebben en dat er naar hen geluisterd wordt. Het is daarnaast ook een illusie om 100% van de mensen enthousiast te krijgen voor de energietransitie.
Waar zie jij ruimte voor verbetering in de aanpak?
Het lijkt me goed om te realiseren dat je bij verandering altijd met weerstand te maken hebt en dat je nadenkt over hoe je hiermee omgaat. Dat kan voor een gemeente betekenen om de aanpak bij een onafhankelijke partij neer te leggen, door scepticisme en/of weerstand tegen de boodschapper te verminderen. Wanneer mensen het type weerstand inertia hebben, dan uit dat zich in passiviteit. Het helpt dan om in de aanpak zelf naar de mensen toe te gaan, zodat zij geen moeite hoeven te doen. Verlaag drempels, maak het gewenste gedrag zo makkelijk mogelijk, help mensen door het bieden van een concrete oplossing en ondersteun hen hierin.
Coco de Theije
