Energietransitie: luisteren naar weerstand

Om klimaatverandering af te remmen, moet de CO2-uitstoot omlaag. Voor gemeenten ligt er dan ook een grote opgave in het verduurzamen van ons energieverbruik. Die transitie lukt alleen als alle partijen in de samenleving daar aan meewerken. Maar willen zij dat wel? Welke opvattingen leven er onder inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties en hoe ga je daar als gemeente mee om?

Als input voor het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid peilen wij regelmatig wat voor de samenleving belangrijk en wenselijk is: welke duurzaamheidsthema’s moeten (de meeste) aandacht krijgen, hoe hoog moet de ambitie van de gemeente zijn? Daar komen veel reacties op die misschien niet helemaal passen bij de toekomstwens die je als duurzaamheidsprofessional hebt. Juist deze reacties zijn interessant en ze wegwuiven is geen (effectieve) optie. Pas als je weet waar weerstand zit én begrijpt waar die vandaan komt, kun je ermee aan de slag.

Wij werken met gemeenten aan thema’s als energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, duurzame mobiliteit en biodiversiteit. Als rode draad daar doorheen stimuleren we aandacht voor participatie/samenwerking met de samenleving en financiering. In dit artikel kijken we alleen naar energietransitie.

Aardgas is schoon

“Aardgas is schoon, het is natuurlijk, in andere landen wordt het gezien als duurzaam alternatief en krijg je subsidie als je erop overstapt, er is nog genoeg op voorraad.” Deze overtuigingen laten zien dat mensen nut en noodzaak niet inzien van de overgang naar aardgasvrij en dat zij daar niet voor open staan. Het is daarom voor veel mensen lastig te begrijpen dat we nu zo ontzettend veel moeite doen en kosten gaan maken om van het gas af te gaan.

Aardgas is inderdaad schoner dan het verbranden van kolen en het is natuurlijk. Er zijn echter twee grote problemen: de Nederlandse aardgasvoorraad is met het huidige tempo van gaswinning over ongeveer 20 jaar op, we hebben dus weinig keus. En aardgas is een fossiele brandstof, bij het verbranden daarvan komt CO2 vrij. Die CO2 is lang geleden geleidelijk onttrokken aan de atmosfeer als bouwstof voor een plant (fotosynthese), waaruit later aardgas ontstond. Deze hoeveelheid CO2 komt nu in een veel kortere periode terug in de atmosfeer. Met een veranderend klimaat en alle bijbehorende risico’s tot gevolg.

Wanneer je niet begrijpt waarom iets nodig is, ben je hoogstwaarschijnlijk ook niet bereid om geld of moeite te steken in verandering en ontstaat ‘weerstand’. Het is daarom erg belangrijk om direct vanaf het begin goed uit te leggen wat aardgas is, waarom het opraakt, wat de gevolgen zijn van verbranding en waarom deze transitie dus nodig is.

Duurzaam is slecht

“Om zonnepanelen te maken, worden schaarse grondstoffen via mijnbouw gewonnen onder erbarmelijke omstandigheden. Door windmolens sterven vele vogels. Voor de oude batterijen van elektrische auto’s hebben we nog geen oplossing. Het elektriciteitsnet is niet berekend op zoveel zonnepanelen verspreid door het land. Biomassacentrales zorgen voor veel milieuvervuiling.”

Tegen dit soort stellingen valt weinig in te brengen. Het is belangrijk om ze te erkennen en ze niet weg te wuiven. De reactie komt soms voort uit betrokkenheid maar meestal uit zelfbehoud van mensen. Mensen willen niet graag veranderen en zoeken naar redenen om dit te verantwoorden. Gebruik dit en speel in op de bezwaren, gebruik ze bijvoorbeeld als aanknopingspunt voor een gezamenlijke zoektocht naar een acceptabele oplossing met en voor een wijk.

Duurzaam is onbetaalbaar

“Ik wil wel, maar ik heb er geen geld voor.” Geld investeren in zonnepanelen levert meer op dan geld op een spaarrekening zetten. Maar daarvoor moet je wel eerst hebben gespaard. Voor veel mensen is het doen van een investering dan ook geen optie, ook niet als deze heel rendabel of zelfs maar heel kleinschalig is. Deze mensen begrijpen niet dat de overheid van hen verwacht dat zij aanpassingen doen in huis. Daar hebben ze geen ruimt voor, niet financieel maar ook niet in hun hoofd. Voor hen is het oneerlijk dat andere mensen hier wel in kunnen investeren en daardoor zelfs financieel voordeel hebben. Voor een lening komt niet iedereen in aanmerking en ze hebben er mogelijk al een paar lopen, bijvoorbeeld voor de auto en de wasmachine op afbetaling. Bovendien is men (vaak onterecht) bang dat het terugbetalen van de lening meer kost dan het voordeel dat door een duurzame investering wordt bereikt.

Wees je er als gemeente bewust van dat voor veel mensen de reguliere financiële ondersteuning een ‘ver van mijn bed show’ is en zoek naar manieren om ook voor deze mensen verduurzaming mogelijk te maken zonder denk- en uitzoekwerk en zonder eigen voorinvestering. Daarmee wordt de energietransitie eerlijker.

Neem belemmeringen weg

Uiteindelijk heeft iedereen hetzelfde belang: een prettige leefomgeving voor onszelf en de generatie na ons. Het bereiken van de doelen van de overheid vraagt veel van inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Je kunt niet verwachten dat iedereen deze doelen zonder discussie deelt. Leg goed uit wat er nodig is en vooral waarom dit nodig is en luister goed naar de reacties uit de samenleving. Neem de tijd en de ruimte om hier met elkaar over te praten, waarbij alles gezegd mag worden. Investeer erin om elkaar te begrijpen en ontdek wat de echte belemmeringen zijn waar je als gemeente mee aan de slag kunt: niet met de houding van de inwoner, maar met datgene waar hij/zij tegenaan loopt. Dan groeien vertrouwen en bereidheid vanzelf.

Meer weten?

Wij hebben veel ervaring met duurzaam gedrag, participatie en educatie. We hebben veel partijen uit de samenleving uit diverse gemeenten gesproken over duurzaamheid. We ondersteunen je graag bij het ‘mee krijgen’ van de samenleving in de energietransitie en hebben hiervoor verschillende werkvormen en benaderingen, zodat we kunnen aansluiten bij jouw wensen en behoeften. Wil je meer informatie? Neem gerust eens contact op of abonneer je op onze nieuwsbrief.